Wanneer kun je dan weglaten na een bijzin met als?
Om een voorwaarde te geven, kun je gebruikmaken van de als-dan-constructie: een bijzin met het onderschikkende voegwoord als gevolgd door een hoofdzin met dan. In de hoofdzin kun je dit dan vaak ook weglaten.
- Als het lente wordt, dan stuur ik je tulpen uit Amsterdam.
- Als het lente wordt, stuur ik je tulpen uit Amsterdam.
De als-dan-constructie komt ook voor in adviezen en bij fictieve situaties.
- Als ik jou was, (dan) zou ik de rode jurk nemen.
- Als ik de loterij won, (dan) zou ik een wereldreis maken.
Spreektaal en schrijftaal
In spreektaal komen zinnen met dan vaker voor dan in schrijftaal, en ook in langere zinnen komt dan vaker voor dan in kortere zinnen. Er zijn geen vaste regels voor het weglaten van dan. Enkele voorbeelden:
- Als je je best doet, (dan) haal je je examen wel.
- Als u een terras van hardhout wilt, (dan) bent u bij ons aan het goede adres.
- Als je ‘s avonds trek krijgt in iets zoets, (dan) kun je beter tomaatjes nemen dan chocola.
Als weglaten
- In informeel taalgebruik kan als weggelaten worden; in standaardtaal is dan in die gevallen verplicht, maar de variant zonder dan komt ook wel voor.
- Wordt het lente, dan stuur ik je tulpen uit Amsterdam.
- Wordt het lente, stuur ik je tulpen uit Amsterdam.
Die laatste variant wordt ook wel een croma-zin genoemd, naar de slagzin uit de Croma-reclame: Hou je van vlees, braad je in Croma.
Dan verderop in de zin
Er is nog één mogelijkheid: als de hoofdzin begint met een gebiedende wijs, dan kan dan ook verderop in de zin staan:
- Wordt het lente, stuur me dan tulpen uit Amsterdam.
- Krijg je ‘s avonds trek in iets zoets, neem dan tomaatjes in plaats van chocola.
Oefenen in de les
Cursisten komen over het algemeen in aanraking met als-zinnen als je begint met de onderschikkende voegwoorden. Het is het makkelijkst om dan zinnen zonder dan te gebruiken; de bijzinsvolgorde aanleren is al moeilijk genoeg zonder dat ze zich zorgen moeten maken over het gebruik van dan.
Een goed moment om er meer aandacht aan te besteden, is als je de constructie gaat gebruiken voor het geven van adviezen en fictieve situaties. Je kunt je cursisten over allerlei kwesties adviezen laten geven aan elkaar. Voor de fictieve situaties kun je bijvoorbeeld op Wheeldecide een wiel maken met enkele situaties. Ik heb er bijvoorbeeld een met de vraag ‘Wat doe je als je …’