Als NT2-cursisten de regels voor de buigings-e kennen, raken ze weleens in de war door combinaties als het Centraal Station, de plaatsvervangend directeur en een lastig persoon. Er zijn namelijk nogal wat uitzonderingen op de normale regel, en op hogere niveaus komen cursisten die natuurlijk tegen. Het gaat hierbij om andere uitzonderingen dan heel / hele, wat eigenlijk een bijwoord is.
Vaste combinaties
De buigings-e valt vaak weg bij het-woorden in een vaste combinatie. Voorbeelden daarvan zijn het Centraal Station, het kort geding, het Koninklijk Besluit. In het meervoud is de vorm met e het gewoonst: het bijvoeglijk naamwoord – de bijvoeglijke naamwoorden. Soms staat er nog een bijvoeglijk naamwoord voor de vaste combinatie, dat krijgt dan wel een e: het vorige dagelijks bestuur.
Functies
Ook bij combinaties die een functie, bevoegdheid of beroep aanduiden, vervalt de buigings-e: de plaatsvervangend directeur, de sociaal werkster, een buitengewoon hoogleraar. Met e wordt het een toevallige combinatie van een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord. Een buitengewoon hoogleraar is iemand die parttime hoogleraar is en daarnaast een andere baan heeft (en dat als hoofdfunctie beschouwt). Een buitengewone hoogleraar is een hoogleraar met bijzondere kwaliteiten.
Persoonsnamen
In andere gevallen komen beide vormen voor, zeker in spreektaal. Het gaat dan bijvoorbeeld om combinaties van een, zo’n, wat een of geen gevolgd voor een bijvoeglijk naamwoord dat een kwaliteit aanduidt of een geografische aanduiding en de woorden man, persoon of een andere persoonsaanduiding. Meestal gaat het daarbij om mannelijke aanduidingen. Voorbeelden hiervan zijn: een wijs man, een lastig persoon, een beroemd schilder, een Zweeds(e) schrijfster.
Ook hier kan soms een betekenisverschil zijn tussen de vormen: een groot man is iets anders dan een grote man.
Lange bijvoeglijke naamwoorden
Ook bij lange bijvoeglijke naamwoorden valt de buigings-e makkelijk weg. Dat speelt vooral bij de vergrotende trap, maar ook wel bij andere bijvoeglijke naamwoorden die eindigen op twee onbeklemtoonde lettergrepen: het hachelijk(e) avontuur, het ingewikkelder(e) probleem, het verduidelijkend(e) antwoord, een voorzichtiger(e) formulering.
Oefenen in de les
Mochten cursisten op lagere niveaus hier al naar vragen, dan zou ik alleen zeggen dat in sommige vaste combinaties de buigings-e wegvalt (zoals bij Centraal Station). Als je hier echt aandacht aan wilt besteden, kun je het best de informatie doseren, zodat er niet te veel tegelijk komt. Je kunt je cursisten bijvoorbeeld (in de krant) op zoek laten gaan naar combinaties waar zij een e zouden verwachten. Het is ook leuk om een rijtje te bespreken waarin sprake is van een betekenisverschil: voelen ze dat al aan? Zo nee, dan kan het bespreken ervan hun taalgevoel erg helpen.
Het is natuurlijk wel zo dat de buigings-e sowieso een lastig onderwerp is, dus voor lang niet alle cursisten zullen deze uitzonderingen relevant zijn.