Waarom is Een jaguar dreigt uit te sterven geen goede zin?
Lidwoorden kunnen behoorlijk lastig zijn. Niet alleen de keuze tussen de en het, maar ook de keuze voor een bepaald of onbepaald lidwoord. Die keuze kan ook nog afhangen van iets anders dan de vraag of het zelfstandig naamwoord bepaald of onbepaald is. Je kunt namelijk ook een onderscheid maken tussen categoriale en generieke zelfstandige naamwoorden.
Categoriaal en generiek
Uitleggen wat het verschil is tussen categoriale en generieke zelfstandige naamwoorden gaat het best aan de hand van wat voorbeelden. Vergelijk onderstaande zinnen met elkaar.
- Er is een jaguar ontsnapt uit de dierentuin. (onbepaald)
- De jaguar loopt heen en weer. (bepaald)
- Een jaguar heeft vier poten. (categoriaal)
- De jaguar dreigt uit te sterven. (generiek)
In zin 1 doe je een uitspraak over een willekeurige jaguar. Zin 2 gaat over een specifieke jaguar; vandaar dat je het bepaalde lidwoord gebruikt. In zin 3 benoem je een eigenschap die alle jaguars hebben; je duidt de categorie ‘jaguars’ aan. In het meervoud blijft de betekenis van de zin hetzelfde (Jaguars hebben vier poten). In zin 4 doe je een uitspraak over jaguars als soort, maar niet per se over elk individueel geval. Dat noem je ‘generiek’. Bij categoriale zelfstandig naamwoorden gebruik je een onbepaald lidwoord, bij generieke een bepaald lidwoord of een bezittelijk voornaamwoord.
Verschil categoriaal – generiek
Het verschil tussen categoriaal en generiek is vrij subtiel. Je ziet het vooral als je zinnen met elkaar vergelijkt.
- Een koe is een herkauwer. (categoriaal – goede zin)
- De koe is een herkauwer. (generiek – goede zin)
- De jaguar dreigt uit te sterven. (generiek – goede zin)
- Een jaguar dreigt uit te sterven. (categoriaal – geen goede zin)
De eerste twee zinnen zijn beide goed, omdat de uitspraak zowel geldt voor de soort als geheel als voor elk individueel geval. Een jaguar dreigt uit te sterven is geen goede zin omdat een individuele jaguar niet kan uitsterven; dat kan alleen de soort als geheel. Een ander verschil is grammaticaal. Zinnen met een categoriaal zelfstandig naamwoord kunnen wel in het meervoud staan (Koeien zijn herkauwers) maar zinnen met generieke zelfstandige naamwoorden niet (De koeien zijn herkauwers is niet goed).
Andere voorbeelden van zinnen met categoriale en generieke zelfstandige naamwoorden zijn:
- De Nederlander staat bekend als zuinig. (generiek – dit geldt niet voor álle Nederlanders)
- De kat is een geliefd huisdier. (generiek)
- Wespen verstoren menige zomerse picknick. (categoriaal – ook een individueel exemplaar kan dit effect hebben)
- Een boek is altijd een goed cadeau. (categoriaal)
Op zoek naar werkvormen?
In de online cursus Grammatica voor NT2-docenten staat de informatie van deze website gegroepeerd op onderwerp. Bovendien staan bij elk onderwerp een of meer werkvormen uitgelegd – vaak met concrete oefeningen die je zó kunt overnemen.