Wanneer kun je er vervangen door hier of daar?
Je kunt er soms vervangen door hier of daar. Die varianten hebben meer nadruk dan het neutrale er, en kunnen op een andere plaats in de zin staan. Je kunt dit doen bij het locatieve en het prepositionele er.
Locatief
Als er een plaatsbepaling vervangt, kun je heel vaak ook het aanwijzende hier of daar gebruiken. Deze vormen hebben zoals gezegd meer nadruk. Daarnaast kun je met hier en daar ook preciezer zijn over de locatie. Hier gebruik je voor een locatie die dicht bij is, of waar je je nu bevindt. Daar verwijst naar een locatie die verder weg is of waar je niet op dit moment bent.
- Wanneer ben je hier voor het laatst geweest?
- Enschede? Daar komt mijn vader vandaan!
Prepositioneel
Ook het prepositionele er kan je soms vervangen door hier of daar. Daar gebruik je om extra nadruk te geven of als iets verder weg is. Hier geeft ook extra nadruk (maar wat minder dan daar), als iets dicht bij is of je het voorwerp waar je over praat zelfs aanraakt. De combinatie van hier of daar en een voorzetsel heet ook wel aanwijzend voornaamwoordelijk bijwoord; deze woorden corresponderen met deze en dit (hier), die en dat (daar).
- Je moet mij niets vragen over voetbal. Daar weet ik echt niets van.
- Kijkend naar een stoppenkast. Begrijp jij hier iets van?
- Een van onze medewerkers kan u hierover informeren.
- U heeft nog vijf dagen om uw mening daarover te laten horen.
Plek in de zin
Locatief en prepositioneel er kan niet op de eerste positie van de zin staan. In hoofdzinnen staat het direct na de persoonsvorm en in zinnen met inversie en in bijzinnen na het onderwerp. Hier en daar staan vaak wel aan het begin van de zin, zeker bij prepositioneel gebruik.
Oefenen in de les
Het kan heel nuttig zijn om, als cursisten het gebruik van er redelijk goed beheersen expliciet aandacht te besteden aan vervanging door hier en daar. Je kunt daarvoor bijvoorbeeld oefenzinnen gebruiken uit het boekje Wat is er? van Martine Pirreault. Bespreek steeds met cursisten of je in een zin ook hier of daar kunt gebruiken, en wat de meest logische plek in de zin is. Vaak zijn zinnen grammaticaal wel mogelijk, maar zou het niet natuurlijk zijn om ze te gebruiken. Neem bijvoorbeeld een combinatie als deze: Is muziek belangrijk voor jou? Nee, ik geef er niet veel om / Nee, ik geef daar niet veel om / Nee, daar geef ik niet veel om. Ik zou zeggen dat optie 1 en 3 het gewoonst zijn. Optie 2 is zeker niet fout, maar zelf zou ik dat niet snel zeggen.
Het is belangrijk om veel te herhalen, zeker als je cursisten dit lastig vinden. Door die herhaling ontwikkelen ze meer gevoel voor het gebruik van deze lastige woorden.