Hoe kun je passieve zinnen herkennen?
NT2-cursisten moeten eerst de vorm en betekenis van passieve zinnen leren herkennen voordat ze zelf kunnen maken. Daarom gaat deze lestip over de vorm en betekenis van passieve zinnen. Wat is het verschil tussen De mais wordt door de muis opgegeten en De mais is door de muis opgegeten? In een andere lestip lees je meer over het onderwerp van passieve zinnen.
Vorm van passieve zinnen
Er wordt vaak gezegd dat je de passieve vorm kunt herkennen aan het werkwoord worden. Dat is ook wel zo, maar het is niet het hele verhaal. Er zijn namelijk ook zinnen met het werkwoord worden die niet passief zijn (Mijn buurman wordt volgende week 40) en er zijn zinnen met het hulpwerkwoord zijn die passief zijn (De weg is afgesloten). Het is dus iets ingewikkelder dan dat. Het moet in elk geval om het hulpwerkwoord worden (of zijn) gaan. Welk hulpwerkwoord je gebruikt, hangt af van de tijd waarin de zin staat. Zie ook het schema hieronder.
| actief | passief | |
| tegenwoordige tijd | De muis eet de mais. | De mais wordt door de muis gegeten. |
| onvoltooid verleden tijd | De muis at de mais. | De mais werd door de muis gegeten. |
| voltooid tegenwoordige tijd | De muis heeft de mais gegeten | De mais is door de muis gegeten. |
| voltooid verleden tijd | De muis had de mais gegeten. | De mais was door de muis gegeten. |
Door-bepaling
In het schema hierboven zie je ook een tweede kenmerk van de passieve vorm: de handelende persoon (in dit geval de muis) staat in een bijwoordelijke bepaling die met door begint. Deze noemen we de door-bepaling. In passieve zinnen kun je deze door-bepaling ook weglaten; de zin blijft dan grammaticaal.
- De mais is opgegeten.
- De weg is afgesloten.
- De slingers worden opgehangen.
In zinnen zonder door-bepaling kun je die in gedachten wel toevoegen. Wie of wat de handelende persoon of instantie is, moet je dan bepalen op basis van context of kennis van de wereld.
Betekenis van passieve zinnen
De betekenis van passieve zinnen is pas te herleiden als je de vorm doorziet: niet het onderwerp maar de door-bepaling voert de handeling uit. Als die ontbreekt moet je naar de context of kennis van de wereld kijken om de zin goed te kunnen interpreteren. Ook kennis van de verschillen tussen wordt, werd en is is van belang, omdat die informatie geeft over de tijd van de zin.
| Passieve zin | Betekenis |
| De aanvraag is door de gemeente goedgekeurd. | De gemeente heeft de aanvraag goedgekeurd. |
| Volgende week wordt door veel docenten gestaakt. | Veel docenten gaan volgende week staken. |
| Uw wachtwoord werd niet herkend. | Het systeem herkende uw wachtwoord niet. |
Oefenen in de les
Passieve zinnen zijn moeilijker te begrijpen dan actieve – ook voor moedertaalsprekers. Vermijd ze dus zo veel mogelijk tot je cursisten een redelijk hoog niveau hebben. Pas als ze goed op weg zijn naar B1 is het zinvol om echt aandacht te besteden aan passieve zinnen – en nog later zou ook goed kunnen. Op B1 is het niet nodig dat je cursisten ook zelf passieve zinnen kunnen produceren; ze moeten ze wel begrijpen.
Je kunt beginnen met enkele duidelijke passieve zinnen voorleggen en de betekenis daarvan bespreken. Bijvoorbeeld met een schema als hierboven staat. Schrijf steeds een passieve zin op en vraag naar de handelende persoon; vandaaruit kun je de betekenis van de zin verder verduidelijken. Vervolgens kun je een tekst geven met daarin enkele passieve zinnen (voorbeelden kun je vaak vinden in methodes, maar ook bijvoorbeeld websites van gemeentes zijn een goede bron (je kunt dan vaak beter bij kleinere gemeentes kijken; ambtenaren in de grote steden hebben inmiddels wel geleerd om niet te veel passieve zinnen te gebruiken). Ga daarbij ook in op de zinnen zónder door-bepaling: kunnen ze op basis van de tekst ook achterhalen wie dan de handelende persoon is?
Het is ook belangrijk om aandacht te besteden aan de verschillende tijden in het passief: gaat het over heden, toekomst of verleden? Daar kun je ook een quiz mee maken (met Kahoot bijvoorbeeld).