Sommig(e), wat, enkel(e), enig(e), weinig en een paar

Hoe gebruik je de verschillende woorden voor ‘een beetje’?

We hebben in het Nederlands nogal wat woorden om een kleine hoeveelheid mee aan te duiden: sommig(e), enkel(e), wat, enig(e), weinig en een paar lijken in betekenis en gebruik erg op elkaar, maar er zijn ook wat verschillen. Sommig(e), enkel(e), wat en enig(e) zijn onbepaalde voornaamwoorden, weinig is een telwoord en een paar is een zelfstandig naamwoord. In deze lestip leg ik je uit wanneer je welk woord gebruikt. Je kunt deze woorden, behalve sommig(e) ook gebruiken in combinatie met kwantitatief er. Veel informatie hierover vind je ook in de ANS. Voor het gebruik van de e gelden de gewone regels van de buigings-e.

Met een niet-telbaar enkelvoud

De woorden sommig(e), wat, enig(e) en weinig kun je combineren met een niet-telbaar enkelvoud. Ze hebben dan wel verschillende betekenissen. Sommig(e) betekent dan ‘een bepaalde soort’, wat betekent ‘een beetje’ en weinig ‘niet veel’. Enig(e) krijgt in combinatie met een enkelvoud altijd wat nadruk; de betekenis is ‘een kleine hoeveelheid, een zekere mate’.

• Sommige wijn vind ik wel lekker, maar de meeste niet.
• We hebben wat koffie.
• We hebben weinig koffie.
• Ik heb ze dat al enige tijd geleden gevraagd.

Met een telbaar enkelvoud

Enig(e) is behoorlijk formeel. Voor een enkelvoud betekent het ‘welke dan ook, een of andere’. Het krijgt dan altijd wat nadruk. Dit gebruik is wat verouderd. De betekenis van enkel(e) na een lidwoord of aanwijzend voornaamwoord en voor een enkelvoud is ‘weinig’. Het zelfstandig naamwoord heeft dan een meervoudige betekenis. Na één of geen heeft enkel(e) alleen een versterkende functie.

• Dit jaar was warmer dan enig eerder jaar.
• We zijn een enkele keer naar Italië geweest.
• Van die enkele koper kon de winkel niet leven.
• Ze heeft geen enkele keer naar mij gevraagd.

Met een meervoud

Al deze woorden kun je combineren met een meervoud, maar er zijn wel kleine betekenis- of gebruiksverschillen. Zo kan een combinatie met wat niet goed op de eerste zinsplaats staan. Deze zinnen zijn prima:

• Sommige deelnemers moesten eerder naar huis.
• Enkele deelnemers moesten eerder naar huis.
• Enige bezoekers moesten eerder naar huis.
• Weinig bezoekers moesten eerder naar huis.
• Een paar bezoekers moesten eerder naar huis.

Maar Wat deelnemers moeten eerder naar huis is vreemd en voor vrij veel mensen zelfs fout.

In het volgende voorbeeld betekenen wat, enkele, enige en een paar hetzelfde (een kleine hoeveelheid), maar sommige (een deel van een groep) en weinig (niet veel) hebben een andere betekenis. Bij de zinnen met wat, enkele, enige en een paar is er wel verschil in formaliteit. Oplopend van informeel naar formeel: wat – een paar – enkele – enige.

• We hebben sommige besluiten moeten uitstellen.
• We hebben wat besluiten moeten uitstellen.
• We hebben enkele besluiten moeten uitstellen.
• We hebben enige besluiten moeten uitstellen.
• We hebben weinig besluiten moeten uitstellen.
• We hebben een paar besluiten moeten uitstellen.

Zelfstandig gebruik

De meeste van deze woorden kun je ook zelfstandig gebruiken; dat wil zeggen, zonder dat er een zelfstandig naamwoord achter staat. Alleen bij wat is dat niet mogelijk. Je verwijst dan altijd naar een meervoud. De spelling is wel lastig. Daar lees je meer over in deze lestip.

• Sommigen wilden hun geld terug.
• Enkelen wilden hun geld terug.
• Enigen wilden hun geld terug.
• Weinigen wilden hun geld terug.
• Een paar wilden hun geld terug.

In combinatie met er

Op sommige(n) na kun je al deze woorden ook combineren met kwantitatief er.

• Ik heb er wel wat.
• Ik heb er wel enkele.
• Ik heb er wel enige.
• Ik heb er weinig.
• Ik heb er een paar.

Losse bijzonderheden

En dan zijn er nog een paar losse bijzonderheden op te merken.

• Je kunt wat ook combineren met de bijwoorden nogal, vrij, tamelijk, heel en aardig, met als betekenis ‘vrij veel’: Zij maakte nogal wat foto’s tijdens haar vakantie.
• Weinig is een telwoord; de vorm verandert daarom niet bij niet-zelfstandig gebruik. Bij zelfstandig gebruik komt er wel e(n) achter als je het zonder er gebruikt: Weinigen wilden hun geld terug. Ook weinig kun je combineren met nogal, vrij, tamelijk, heel en aardig; die versterken dan de betekenis van weinig: Zij maakte vrij weinig foto’s tijdens haar vakantie.
• Een paar is een zelfstandig naamwoord (of telwoord, dat is niet helemaal duidelijk). In deze betekenis kun je is dit een vaste combinatie. Paar kan daarnaast ook ‘een vaste combinatie van twee’ betekenen; dan kun je ook het lidwoord het gebruiken: Het paar schoenen dat in de gang staat, is van mijn dochter.

Oefenen in de les

De details van deze woorden zijn duidelijk pas goed te begrijpen op een hoog niveau. Als je er al eerder vragen over krijgt, kun je eventueel een kort antwoord geven, maar ik benadruk dan vooral dat andere dingen op dat moment nog belangrijker zijn. Je kunt er ook voor kiezen om fouten hiermee te negeren tot cursisten op een hoger niveau zijn.

Op een hoger niveau (B2 en hoger) kun je het best vooral veel voorbeelden geven. Daarbij werkt vaak goed wat ik in deze lestip ook heb gedaan: steeds dezelfde zin en daarin laten zien welke woorden je wel en welke je niet kunt gebruiken. De uitleg in deze lestip kan je helpen met formuleren waarom een zin wel of niet goed is. Natuurlijk moet je ook je cursisten zelf hiermee laten oefenen door ze zinnen te laten maken waarin deze woorden voorkomen. Je kan daarbij ook zinnen geven waarin ze het juiste woord moeten invullen.