Wanneer gebruik je wiens en wanneer van wie?
Wiens is een wat formeel voornaamwoord. Je kunt het op verschillende manieren gebruiken: als betrekkelijk voornaamwoord (in De cursist wiens vraag ik beantwoord) en als vragend voornaamwoord (in Wiens tas is dat?). Vaak kan je ook het modernere van wie gebruiken.
Betrekkelijk voornaamwoord
Als betrekkelijk voornaamwoord geeft wiens een bezitsrelatie aan; het is een oude genitiefvorm. Wiens verwijst altijd naar een persoon. In formeel taalgebruik moet dat een man zijn, maar in informeler taalgebruik kan wiens ook goed naar een vrouw verwijzen. Formeel moet je dan (en ook als je naar een meervoud verwijst) wier gebruiken.
- Jacob, in wiens huis we verzamelden, hield de wacht.
- Dat is Simone, wiens carrière ik altijd bewonderd heb.
- Banksy is een graffitykunstenaar, wiens ware identiteit onbekend is.
Vaak kun je hier ook van wie gebruiken; soms moet je dan de bijzin iets aanpassen. Er is vaak in elk geval een lidwoord nodig bij het zelfstandig naamwoord dat op wiens volgt, maar soms zijn de aanpassingen groter.
- Jacob, in het huis van wie we verzamelden, hield de wacht. (Of: Jacob, van wie het huis was waar we in verzamelden, hield de wacht)
- Dat is Simone, van wie ik de carrière altijd bewonderd heb.
- Banksy is een graffitikunstenaar van wie de ware identiteit onbekend is.
Vraagwoord
Als vraagwoord is wiens redelijk frequent, maar wel wat formeel. Ook hier gaat het om een bezitsrelatie. Als je zeker weet dat de bezitter een vrouw of een meervoud is, kun je ook wier gebruiken, maar dat is erg formeel.
- Wiens verhaal is dit?
- Wiens boek is het eigenlijk?
- Met wiens auto gaan we?
Ook hier kun je vaak van wie gebruiken. Je moet dan het zelfstandig naamwoord naar het eind van de zin verplaatsen.
- Van wie is dit verhaal?
- Van wie is het boek eigenlijk?
Bij de derde voorbeeldzin kun je niet zomaar van wie gebruiken; dan verandert de betekenis iets: Van wie is de auto waarmee we gaan? betekent niet hetzelfde als Met wiens auto gaan we? Wil je daarin wiens vermijden, dan moet je een langere omschrijving gebruiken, passend bij de situatie. Bijvoorbeeld: Gaan we met jouw auto of met die van Chiwa?
Wanneer kies je welke vorm?
De constructie met wiens is wat compacter, wat een reden kan zijn om daarvoor te kiezen. Ook vinden mensen het (zeker in geschreven taal) soms mooier klinken. Dat laatste betekent niet dat van wie in deze constructies fout zou zijn. Zeker als betrekkelijk voornaamwoord is het vermijden van wiens niet altijd de beste keuze.
Oefenen in de les
Eigenlijk is dit een onderwerp voor hogere niveaus, maar cursisten kunnen wiens heel goed al eerder tegenkomen. Dan volstaat wat mij betreft de uitleg dat het van wie betekent en dat later leren hoe ze het precies moeten gebruiken. Als je cursisten al betrekkelijke bijzinnen kunnen maken, kun je natuurlijk wel gaat oefenen met het gebruik van wiens. Je kunt daarvoor bijvoorbeeld de cursisten uit je groep gebruiken en de anderen over die persoon een zin met wiens laten maken. Als je niet met je eigen cursisten wilt werken (of als je bijvoorbeeld privéles geeft), dan kun je ook plaatjes van bekende personen gebruiken of personages uit je methode.
Het is een goed idee om dan ook aandacht te besteden aan de varianten met van wie, zodat je cursisten goed leren om de constructie van de zin wat te veranderen.