Waarom is haaien met dubbel a?
Een basisregel is dat je een lange klank in een open lettergreep met één klinker schrijft. Een woord als haaien lijkt die regel te overtreden. Hoe zit dat?
Indeling klinkers
De klinkers kun je in verschillende groepen indelen. De gewoonste indeling is: korte klanken, lange klanken en tweeklanken. Maar eigenlijk is er daarnaast ook nog een groep die wel ‘onechte tweeklanken’ heet. Het gaat om de volgende combinaties: aai, ai, oei, ooi, oi, ieuw, eeuw en uw. Ook voor Nederlandse kinderen zijn dit lastige combinaties om te schrijven.
Uitspraak
De combinaties aai, ooi, eeuw en uw spreek je altijd uit met een lange klank: haaien, maaien, hooien, gooien, eeuwen, sneeuwen, schaduw, zenuwachtig. De i klinkt hier als de letter j. De w in uw en eeuw is wat lastiger. Bij de standaarduitspraak in een woord als wat raken je tanden je onderlip (maar denk ook aan de ‘Belgische’ en ‘Surinaamse’ w, waarbij de (alleen) de lippen elkaar raken), maar na de u gaat de uitspraak meer richting de oe-klank. Als er nog een lettergreep volgt, kan je w op beide manieren uitspreken. Als er voor de w alleen een u staat (zoals in duw, zenuw), dan spreek je die altijd lang uit. Ook hier gaat de w meer richting een oe.
In ai en oi is klinker kort: bonsai, detail, hoi, boiler. Let erop dat de combinatie ai vooral in leenwoorden voorkomt, en ook heel anders uitgesproken kan worden. Denk aan woorden als documentaire, binair, container.
Een of twee letters?
Bij de lange en korte klanken hangt de spelling (één of twee letters) voor een deel af van de vraag of ze in een open of gesloten lettergreep staan. Bij de onechte tweeklanken is dat niet het geval – net als bij de echte tweeklanken trouwens. Als je woorden met deze klanken in lettergrepen verdeelt, hoort de i altijd bij de klinkers: haai-en, moei-lijk. De w gaat mee naar de volgende lettergreep: sneeu-wen, eeu-wig. Deze lettergrepen worden gezien als gesloten. Daarom schrijf je de combinaties aai, ooi en eeuw altijd met dubbel aa, oo of ee. De combinatie uw schrijf je juist met één letter, ook al spreek je de u lang uit.
Oefenen in de les
Cursisten moeten deze combinaties twee kanten op leren: ze moeten weten hoe ze de woorden uitspreken als ze die lezen en ze moeten weten hoe ze ze schrijven. Voor dat laatst zijn veel filmpjes te vinden, omdat het zoals gezegd ook voor Nederlandse kinderen lastige combinaties zijn. Een paar opties:
Als je specifiek de uitspraak wilt oefenen, kun je natuurlijk gewoon veel woorden laten oefenen. Ook hier zijn wel filmpjes voor te vinden. Je hebt misschien ook wat aan de ABN-Uitspraakgids van P.C. Paardekooper, maar hou er wel rekening mee dat die uit 1978 is, en dus zeker wat verouderd!