In deze lestip lees je over het gebruik van komma’s in samengestelde zinnen. De komma verduidelijkt dan de structuur van de zin. In deze tip lees je over. In andere lestips vind je informatie over het gebruik in het algemeen en bij bijvoeglijke naamwoorden, opsommingen en citaten, en in verschillende andere gevallen.
Tussen twee hoofdzinnen
Tussen twee hoofdzinnen staat vaak een komma. Als je geen voegwoord gebruikt, is dat verplicht. Als je en, of, maar of want gebruikt, zet je alleen komma als je een duidelijke pauze laat vallen. Dat gebeurt meestal in wat langere zinnen.
- We verdelen eerst de taken, dan hebben we het over de deadlines(,) en tot slot behandelen we jullie vragen.
- Mijn buurman woont al vijf jaar in dit huis, maar hij heeft nog steeds geen gordijnen opgehangen.
- Ik ben te laat want ik heb de trein gemist.
Als het de structuur van de zin duidelijker maakt, kun je dus ook prima een komma voor en zetten.
Tussen een hoofdzin en bijzin
Of er een komma tussen een hoofdzin en bijzin komt, hangt af van het soort bijzin en de volgorde van de twee deelzinnen. Als je met de bijzin begint, komt er altijd een komma aan het eind van de bijzin.
- Als je hard werkt, zul je zeker slagen voor het examen.
- Omdat we nog niet alle informatie hadden, konden we nog geen reservering maken.
Als je met de hoofdzin begint, komt er bij onderschikkende voegwoorden meestal een komma. Bij de indirecte rede zet je meestal geen komma.
- We konden nog geen reservering maken, omdat we nog niet alle informatie hadden.
- Hij heeft het examen niet gehaald, hoewel hij hard had gestudeerd.
- Thomas vroeg of Marieke hem kon helpen.
- Weet jij hoeveel deelnemers er zijn?
In sommige gevallen kun je met een komma een betekenisverschil aangeven:
- We gingen niet naar het feest omdat het regende (maar om een andere reden).
Zulke betekenisverschillen zullen voor veel NT2-cursisten moeilijk aan te voelen zijn.
Lastig is vooral de betrekkelijke bijzin. Die kan namelijk uitbreidend zijn of juist beperkend. Bij een uitbreidende bijzin zet je wel een komma aan het begin, bij een beperkende niet. Als de hoofdzin verder gaat na de bijzin, komt daar altijd een komma.
- De leerlingen, die goed opletten, kregen een compliment. (alle leerlingen letten goed op en ze kregen allemaal een compliment)
- De leerlingen die goed opletten, kregen een compliment. (sommige leerlingen letten goed op; alleen zij kregen een compliment)
- De boete, waar u bezwaar tegen maakt, is terecht gegeven. (er is één boete)
- De boete waar u bezwaar tegen maakt, is terecht gegeven. (er zijn meerdere boetes, tegen één is bezwaar gemaakt, over de andere boetes is niets bekend)
Ook dit zijn vaak lastige betekenisverschillen.
Tussen twee werkwoorden
In veel naslagwerken staat dat er (in zakelijke teksten) een komma komt tussen twee werkwoorden die tot verschillende delen van de zin horen. Zoals je hierboven kunt zien, gaat het dan meestal om zinnen die met een bijzin beginnen of aan het eind van betrekkelijke bijzinnen. In heel korte zinnen blijft deze komma wel vaak weg.
- Wie dat zegt is gek.
- Wat hij tijdens de vergadering gezegd heeft, klopte helemaal niet.
Oefenen in de les
Het is handig om meteen als je je samengestelde zinnen behandelt, te wijzen op het gebruik van komma’s. Je cursisten wennen er dan direct vanaf het begin aan. Let er zelf ook op dat je het gebruik van komma’s meeneemt in je feedback.
Als je in een cursus merkt dat je cursisten er veel fouten mee maken, kun je hier goed apart aandacht aan besteden. Je kunt als oefening bijvoorbeeld je cursisten zinnen voorleggen en vragen waar de komma’s moeten staan. Je kunt ook je cursisten zelf samengestelde zinnen laten opschrijven en ze de opdracht geven dat ze vooral goed op het gebruik van komma’s moeten letten.