In Nederlandse teksten kun je twee soorten haakjes tegenkomen: ronde en vierkante. Oftewel: ( ) en [ ]. Deze worden op heel verschillende manieren gebruikt, al hebben ze gemeenschappelijk dat tussen haakjes extra informatie staat.
Ronde haakjes
Ronde haakjes gebruik je in de volgende gevallen.
- bij een toelichting of aanvulling
- Mijn moeder is geboren in Rijswijk (Zuid-Holland).
- Alle bedrijven moeten zich houden aan de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG).
- rondom een optioneel deel van een woord
- Wij verhuren verschillende (bedrijfs)ruimtes.
- De cursist(e) leert hoe je iemand helpt die dreigt te slikken.
- bij verwijzingen naar bijvoorbeeld een hoofdstuk of pagina, of naar literatuur
- Wij hebben de vragenlijst aangepast aan de Nederlandse context (zie hoofdstuk 2).
- Uit ander onderzoek bleek echter geen verband (Nguyen, 2021).
- soms in telefoonnummers, hoewel dit ongebruikelijk wordt
- Ons telefoonnummer is (020) 123 45 67.
- rondom drie puntjes als je een deel van citaat weglaat
- Het realiseren van maatschappelijke doelen vraagt om kwalitatief goed personeel. (…) Goede Doelen Nederland vindt dat de wijze waarop de beloningen tot stand komen goed onderbouwd en transparant moet zijn.Â
- soms rond een vraagteken of uitroepteken als dat midden in een zin staat
- Maar toen niet een uur, maar tweeëneenhalf (!) uur.
Zoals je ziet komt er voor het haakje openen een spatie, maar niet erna. Bij het haakje sluiten komt de spatie juist ná het haakje en niet ervoor. Belangrijk is verder dat zin grammaticaal juist blijft als je de informatie die tussen haakjes staat, helemaal weglaat. Let ook goed op als je een deel van een woord tussen haakjes zet. Als de haakjes aan het eind van de zin staan, komt het leesteken voor het einde van de zin ná het haakje sluiten.
Vierkante haken
Vierkante haken komen veel minder voor dan ronde. Je gebruikt ze eigenlijk alleen binnen een citaat, om commentaar of een aanvulling te geven. Als je maar een deel van een zin citeert, moet je daar bijvoorbeeld soms een werkwoord bij aanvullen om een grammaticaal kloppende zin te krijgen. Dat zet je tussen haakjes. Taalkundigen gebruiken vierkante haken soms ook om de uitspraak van een woord of klank aan te geven. Daarnaast komen ze voor bij het omschrijven van toetscombinaties: Tekst kopiëren kan met [ctrl + c].
Oefenen in de les
Als je met cursisten bespreekt wanneer ze haakjes moeten gebruiken, besteed dan zeker ook aandacht aan het gebruik van de spatie rondom haakjes. Dat wordt in andere landen soms anders gedaan. Het is goed om cursisten bewust te laten worden van zulke verschillen. Je kunt je cursisten enkele zinnen of een korte tekst laten schrijven waarin ze haakjes moeten gebruiken, maar meestal oefen ik dit niet expliciet. Ik bespreek het als in het teksten van cursisten zelf voorbij komt.